Exposición: MAPAS / CARTOGRAFÍA (Primeira parte)

MAPAS//

//CARTOGRAFÍA

  

LIMIAR:

XEOGRAFÍA, CARTOGRAFÍA, MATEMÁTICAS

A ciencia e a técnica de elaborar mapas é a cartografía. Actualmente a maioría das persoas cando pensamos en mapas asociámolos cos xeógrafos. Sen embargo, a cartografía científica foi máis ben obra de matemáticos e enxeñeiros ca de xeógrafos, carentes estes en xeral, e ata a actualidade, da formación adecuada. Os xeógrafos acostuman máis ben a realizar mapas temáticos ou derivados a partir dos mapas científicos.

PRIMEIRA PARTE:

BREVE HISTORIA DA CARTOGRAFÍA

1

ORIXES:

IDADE ANTIGA

 E

 IDADE MEDIA

ERATÓSTENES (c.275 a.C.-194 a.C.)

Tratou de representar o mundo coñecido naquela altura polos gregos (Europa, norte de África, oeste e sur de Asia) empregando por primeira vez unha rede de paralelos e meridianos que se cruzaban en liña recta. O paralelo máis importante pasaba polo estreito de Xibraltar e a illa de Rodas, onde se cruzaba co principal meridiano. Mediu por primeira vez a circunferencia da Terra de xeito bastante aproximado.

O mapa de Eratóstenes non se conservou. O que aquí ves é unha reconstrución baseada en descricións moi posteriores á súa época.

PTOLOMEO (90-168)

Foi o xeógrafo máis importante do mundo antigo, con influencia duradoira ata a Idade Moderna. Sostivo a teoría xeocéntrica. Como Eratóstenes, quixo representar o mundo coñecido polos europeos daquela, para o que inventou unha proxección cónica que resultaba suficiente para o que quería representar. Contou a latitude dende o ecuador e a lonxitude dende as illas Canarias e estableceu as coordenadas de moitos lugares, se ben con moitos erros, principalmente de lonxitude, que era moi difícil de establecer daquela. Sen embargo, non se conservaron os mapas orixinais e os que hoxe coñecemos como mapas de Ptolomeo apareceron no século XIII acompañando os seus textos sobre coordenadas.

A diferenza de lonxitude establecíase naquela época observando a hora exacta dunha mesma eclipse de Lúa dende dous lugares distintos, xa que cada hora supón 15º de diferenza na lonxitude.

A latitude establecíase medindo a extensión da sombra dunha estaca vertical ao mediodía do solsticio de verán en relación co tamaño da propia estaca, ou ben comparando a duración do día (horas de luz) máis longo do ano coa do día máis curto.  

 

AL IDRISI (1099-1169)

Na Idade Media os coñecementos científicos do mundo antigo tiveron continuidade no Imperio bizantino (Constantinopla) e no mundo islámico. Europa occidental, católica, permaneceu, en gran medida, alonxada deses saberes (agás Al Andalus), producindo mapas simbólicos (algúns de cuxos exemplos podes ver na sección dedicada á cartografía de Galicia). Al Idrisi, formado en Córdoba –xunto con Constantinopla, unha das grandes cidades europeas da alta e plena Idade Media-, conxuga os coñecementos de Ptolomeo cos de eruditos e viaxeiros medievais. O seu mapamundi, seguindo unha tradición islámica, sitúa o Sur arriba, onde nós situamos o Norte.

 

2

IDADE MODERNA

A fins do século XV e comezos do XVI a Coroa de Portugal e a Coroa de Castela, despois das viaxes de Colón e Vasco da Gama, crearon as primeiras institucións encargadas de elaborar mapas, que se converteron en instrumentos imprescindibles para novas viaxes e para asegurar as respectivas zonas de dominio do mundo.

JUAN DE LA COSA

Foi cartógrafo e mariño santanderino. En 1500 elaborou un mapa no que aparecen por primeira vez as terras descubertas por Colón e outros descubridores, se ben con moita imprecisión. Recolle datos aportados por casteláns e portugueses. Non emprega propiamente unha proxección. No mapa aparecen sinalados o ecuador, o trópico de Cáncer e unha serie de liñas cruzadas que parten de rosas dos ventos debuxadas chamadas rumbos.

 

Neste mapa, edición actualizada do mapa de Ptolomeo, aparece por primeira vez o nome de América referido a unha parte de América do Sur. Waldsemüller seguiu unhas cartas falsas de Américo Vespuccio, navegante italiano ao servizo da Coroa de Castela, nas que afirmaba que as novas terras descubertas ao Oeste eran en realidade un continente descoñecido. Na honra de Américo púxolle América.

DIOGO RIBEIRO

De orixe portuguesa, foi un cartógrafo ao servizo do rei-emperador Carlos I (Carlos V). O seu mapa, de 1529, é o primeiro mapa científico en canto recolle medicións precisas de latitude realizadas por diferentes navegantes. Inclúe só aqueles territorios recentemente coñecidos dos que ten datos: costa leste de Norteamérica e partes de América central e do Sur. Segue sendo unha carta de liñas de rumbos na que aparecen sinalados o ecuador e os trópicos.

MERCATOR

Mercator emprega por primeira vez unha proxección cilíndrica: a Terra imaxínase dentro dun cilindro coa liña do ecuador en contacto coas paredes do cilindro.

É a proxección máis coñecida e a máis utilizada nos mapas escolares. Sen embargo, distorsiona as áreas das latitudes máis altas (as máis alonxadas do ecuador).

Tamén por primeira vez empregou nunha das súas obras a palabra Atlas para referirse a un conxunto de mapas ordenados.

Neste mapa as liñas rectas corresponden coas liñas de rumbo constante na navegación: un barco que siga sempre a dirección NNE da brúxula trazará unha liña recta no mapa.

ORTELIUS

Aínda que non empregou a palabra Atlas, o seu libro THEATRUM ORBIS TERRARUM considérase o primeiro atlas moderno, cunha ordenación dos mapas que aínda hoxe se segue empregando. Foi contemporáneo de Mercator, aínda que máis xove. Atribúeselle a idea de que os continentes estaban inicialmente unidos, antes da deriva.

EDWARD WRIGHT

Mercator fixera a súa famosa proxección cilíndrica de forma aproximada, ou, se empregou cálculos matemáticos non deixou constancia deles. A explicación matemática da proxección de Mercator realizouna o matemático e cartógrafo inglés Edward Wright, corrixindo os erros do primeiro nun novo mapa.

Neste mapa as liñas rectas corresponden coas liñas de rumbo constante na navegación: un barco que siga sempre a dirección NNE da brúxula trazará unha liña recta no mapa.

 

JOHAN BLAEU

Foi o membro maís destacado dunha familia de cartógrafos holandesa. Publicou un atlas (ATLAS MAIOR) do que se di que foi a obra máis cara do seu tempo e un dos libros máis belos que se publicaran xamais, en varios idiomas: latín, francés, alemán e castelán. Recolle a teoría heliocéntrica.